Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
των μαθητών της Α’ Τάξης του 53ου Γενικού Λυκείου Αθηνών
για το σχολικό έτος 2014-15 με τίτλο:
«Σπήλαια – Η αγκαλιά της Γης»
ΘΕΜΑ: Η Αρχαιολογία των Σπηλαίων
(Μεσαίωνας και Νεότεροι
Χρόνοι)
Εργασία των
παρακάτω μαθητριών της Α’ Τάξης:
Μάκου Κωνσταντίνα
Ρουσάκη Μαρία
Αθήνα 2015
Περιεχόμενα
1. Εισαγωγή
2. Η
χρήση των σπηλαίων κατά τους
Βυζαντινούς χρόνους
3. Η
χρήση των σπηλαίων κατά την Τουρκοκρατία
4. Σπήλαια
που παρουσιάζουν μεγάλο
αρχαιολογικό ενδιαφέρον
για τον ελληνικό
Μεσαίωνα και τους
Νεότερους Χρόνους
- Σπήλαιο
Αγίου Ανδρέα Ακαρνανίας
- Μέγα
Σπήλαιο Καλαβρύτων
- Σπήλαιο
Κρυονερίδας Χανίων
- Σπήλαιο
Κύκλωπα Πολύφημου
- Σπήλαιο
Μελιδονίου Ρεθύμνης
- Σπήλαιο
Μιλάτου
- Σπήλαιο
Νταβέλη
- Σπήλαιο
Χαϊνόσπηλιος
5. Βιβλιογραφία
6. Υποσημειώσεις
Εισαγωγή
Ήδη
από τα χρόνια της Προϊστορίας, τα σπήλαια συνδέονταν με λατρευτικές πρακτικές
και τελετουργίες , είτε σε σχέση με την οργανωμένη θρησκεία, όπως στην μινωική
Κρήτη είτε σε σχέση με την ιδιωτική λατρεία, όπως πιθανότατα σε παλαιότερες
εποχές. Η σύνδεση των σπηλαίων με τη λατρεία, είτε ιδιωτική είτε δημόσια
συνεχίστηκε, ίσως εντάθηκε, κατά τους ιστορικούς χρόνους σε ολόκληρο τον
ελληνικό κόσμο αφού πλέον σχετίστηκε με την μαντεία, την μυθολογία και διάφορες
τοπικές παραδόσεις.
Η χρήση των σπηλαίων
κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους
Με
την επικράτηση της Χριστιανικής θρησκείας τα σπήλαια παύουν πλέον να αποτελούν
χώρο για την συλλογική παγανιστική ή χριστιανική λατρεία , καθώς με την
επικράτηση του αυτοκράτορα Θεοδόσιου Α’ απαγορεύτηκε η χρήση τους στα τέλη του
4ου αιώνα μ.Χ. Κατά κάποιο τρόπο τα σπήλαια και οι κάθε λογής τεχνητές ή
φυσικές κατακόμβες χρησιμοποιήθηκαν και σαν εκκλησίες ήδη από τα πρώτα χρόνια
του χριστιανισμού, στην λεγόμενη περίοδο των διωγμών, όταν οι χριστιανοί είχαν
ανάγκη από έναν χώρο τέλεσης της λειτουργίας τους και της προσευχής τους μακριά
από τα βλέμματα των αυτοκρατορικών υπαλλήλων που τους κατεδίωκαν[1].
Μετέπειτα
στην Βυζαντινή περίοδο οι ασκητές και οι ερημίτες επέλεξαν τα σπήλαια ως έναν
τόπο προσευχής αλλά και στέγασης της ζωής και της θρησκείας τους και σε μερικές
περιπτώσεις στην ταφή των νεκρών τους[2].
Επίσης , στα σπήλαια οικοδομήθηκαν εσωτερικές εκκλησίες στον πρώτο θάλαμο και
στην είσοδο των σπηλαίων[3].
Στους χρόνους του Ιουστινιανού , υπήρξε η μεγαλύτερη προσπάθεια να μετατρέψουν
τα αρχαία λατρευτικά σπήλαια σε χριστιανικούς ναούς. Τα σπήλαια, μετά την
εξάλειψη των αρχαίων θεοτήτων χρησιμοποιήθηκαν καθαυτού για την χριστιανική
λατρεία. Στους τοίχους τους αγιογραφήθηκαν αντιπροσωπευτικά δείγματα χριστιανικής
θρησκευτικής τέχνης, όπως παρατηρούμε στις
Πρέσπες και τα Μετέωρα.
Η χρήση των σπηλαίων
κατά την Τουρκοκρατία
Στην
περίοδο της Τουρκοκρατίας οι χριστιανοί
χρησιμοποιούσαν τα σπήλαια ως μέσο φύλαξης των αγίων εικόνων για να τις
διαφυλάξουν από καταστροφές και λεηλασίες . Στα μετέπειτα χρόνια , όταν
έβρισκαν τέτοιες εικόνες σε διάφορα σπήλαια τα θεωρούσαν θαύματα και πολλές
φορές χρησιμοποιούσαν το σπήλαιο ως μικρό ναό. Χαρακτηριστικά παραδείγματα στην
Ελλάδα είναι το Μέγα Σπήλαιο στα Καλάβρυτα Αχαΐας και το Σπήλαιο της Αποκάλυψης
στην Πάτμο. Στα σπήλαια αυτά είναι σημαντική η ύπαρξη νερού μέχρι και σήμερα
αφού θεωρείται αγίασμα.
Συχνά
βέβαια αυτά τα σπήλαια χρησιμοποιήθηκαν ως καταφύγια για τους πληθυσμούς που
αντιμετώπιζαν κίνδυνο τουρκικών επιθέσεων και σφαγών κατά τις διάφορες τοπικές
εξεγέρσεις. Άλλα χρησιμοποιήθηκαν ως ορμητήρια πειρατικών επιδρομών ιδιαίτερα στα
νησιά του Αιγαίου (Μήλος κτλ.), όπου είχαν τη βάση τους Ευρωπαίοι, Έλληνες ή
Μουσουλμάνοι πειρατές των οποίων η δράση κατά τον 16ο – 17ο
αι. είχε φτάσει στο απόγειο. Πολύ καθοριστικότερος όμως ήταν ο ρόλος τους ως βασικά ορμητήρια των Κλεφτών και Αρματολών
κατά τα προεπαναστατικά χρόνια, όταν και οι ένοπλες αυτές ομάδες των υποδούλων
αντιστέκονταν στην τουρκική καταπίεση και προετοιμάζονταν για τον μεγάλο
επαναστατικό αγώνα[4].
Η χρήση των σπηλαίων κατά την Επανάσταση
και τον υπόλοιπο 19ο αι.
Κατά
τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, πολλά σπήλαια του Μοριά, της Ρούμελης, της Ηπείρου
και της Κρήτης χρησίμευσαν ως καταφύγιο για τους διωκόμενους από τους Τούρκους
πληθυσμούς, αλλά και ως λημέρια των ενόπλων επαναστατικών ομάδων, όπως και την
προηγούμενη περίοδο. Σε μερικά από αυτά γράφτηκαν ένδοξες σελίδες ηρωισμού και
αυτοθυσίας των Ελλήνων που επέλεξαν να μην προσκυνήσουν τους Τούρκους, όπως
συνέβη π.χ. στα σπήλαια Μελιδονίου στο Ρέθυμνο και Μιλάτου στο Λασίθι[5].
Μετά την Επανάσταση, στο Νέο Ελληνικό Κράτος, κάποια από αυτά αξιοποιήθηκαν ως
καταφύγιο ληστών που επέλεγαν την ζωή ως παράνομοι, συνεχίζοντας υπό άλλες
συνθήκες και για άλλους λόγους την κλέφτικη παράδοση. Επιπλέον, όπως συνέβαινε
ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους, αγρότες και κτηνοτρόφοι επέλεγαν τα σπήλαια
ως εποχιακούς χώρους σταβλισμού ζώων (στάνες) και αποθήκευσης τυροκομικών
συνήθως προϊόντων, χρήση που συνεχίζεται ακόμη και σήμερα στην ελληνική ύπαιθρο[6].
Στα
σπήλαια, οι άνθρωποι κατά την διάρκεια της παραμονής τους, έκαναν αισθητή την
παρουσία τους χαράσσοντας τα αρχικά τους ή άλλα συνθήματα πράγμα που είναι
συνηθισμένο στα σημερινά χρόνια. Όμως, στα σπήλαια βρίσκουμε και δείγματα
λαϊκής τέχνης όπως διάφορες απεικονίσεις ζώων στα τοιχώματα ή στις οροφές των
σπηλαίων, πράγμα που όμως είναι σπάνιο.
Σπήλαια που παρουσιάζουν μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον για
τον ελληνικό Μεσαίωνα και τους Νεότερους Χρόνους
Είναι
γνωστό, ότι τα σπήλαια μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τον πολιτισμό μας
ανάμεσα στους αιώνες από την « αρχή του κόσμου » μέχρι την σημερινή εποχή. Άρα
είναι ορθό να θεωρούμε ότι τα σπήλαια αποτελούν ένα αναπόσπαστο μέρος της
πολιτιστικής και αρχαιολογικής μας κληρονομιάς και προστατεύονται από τις
αντίστοιχες διεθνείς συμβάσεις. Στη συνέχεια παραθέτουμε την ιστορία και
αρχαιολογία μερικών από τα σημαντικότερα σπήλαια της Ελλάδος στα οποία
διαδραματίστηκαν σημαντικά γεγονότα κατά το Μεσαίωνα και τους Νεότερους Χρόνους.
Σπήλαιο Αγίου Ανδρέα Ακαρνανίας
 |
| Σπήλαιο Αγίου Ανδρέα, Αιτωλοακαρνανία |
Πάνω
από την τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών, στα βορειοανατολικά του Ακαρνανικού όρους
στη θέση Κανάλα (υψόμετρο 1520μ.), περίπου 4 χλμ. βόρεια του χωριού
Χαλκιόπουλοι, βρίσκεται το σπήλαιο Άγιος Ανδρέας, όπου ασκήτεψε στο πρώτο μισό
του 13ου αιώνα ο ονομαστός όσιος της περιοχής Ανδρέας ο Ερημίτης. Το σπήλαιο
έχει μικρό πλάτος και ύψος (περίπου 5μ. στην είσοδο) και βάθος (περίπου 200μ.).
Σε απόσταση δώδεκα μέτρων από την είσοδο υπάρχει χτιστή κόγχη, που σε συνδυασμό
με πρόχειρο νέο τέμπλο δημιουργούν τον χώρο του ιερού. Το σωζόμενο
εικονογραφικό πρόγραμμα διατηρείται σε καλή σχετικά κατάσταση (μέσα ή δεύτερο
μισό του 14ου αι.)[7].
Μέγα Σπήλαιο Καλαβρύτων
 |
| Μονή Μεγάλου Σπηλαίου, Αχαΐα |
Το Μέγα Σπήλαιο είναι
ιστορικό μοναστήρι των Καλαβρύτων. Ένα από τα σπουδαιότερα προσκυνήματα της
Ορθοδοξίας στον Ελληνικό χώρο. Το Μέγα Σπήλαιο έπαιξε σημαντικό ρόλο στις
εξεγέρσεις κατά των Τούρκων. Το 1770 ο μητροπολίτης Πατρών Παρθένιος επικεφαλής
ενόπλων πολιόρκησε τα Καλάβρυτα. Τότε ο ηγούμενος της Μονής Μ. Σπηλαίου με
άλλους μοναχούς και με τον σταυρό ανά χείρας πήγε στα Καλάβρυτα όπου
μεσολαβώντας κατόρθωσε να παύσει η πολιορκία και να αποχωρήσουν ασφαλείς οι
Τουρκικές οικογένειες. Χάρη σ' αυτή την πράξη του ηγουμένου, όταν κατόπιν
κατεστάλη η επανάσταση και ορδές Αλβανών λεηλατούσαν την Πελοπόννησο, η Μονή
κατόρθωσε να διασωθεί και ταυτόχρονα να σώσει και πολλές ζωές Ελλήνων.
Κατά την Επανάσταση του 1821 η Μονή αποτέλεσε φάρο
της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού αλλά και κέντρο αντίστασης κατά των
κατακτητών και παρότι δέχτηκε πολλές επιθέσεις, ποτέ δεν κατακτήθηκε. Το
γεγονός που ξεχώρισε ήταν η απόκρουση της επέλασης του Ιμπραήμ τον Ιούνιο του
1827. Ιστορική ήταν η απάντηση του τότε ηγούμενου Δαμασκηνού στους Τούρκους: «…
δια να προσκυνήσωμεν είναι αδύνατον… αν έλθεις εδώ να μας πολεμήσεις και μας
νικήσεις, δεν είναι μεγάλο κακόν, διότι θα νικήσεις παπάδες, αν όμως νικηθείς…
θα είναι εντροπή σου…». Και πραγματικά αναγκάσθηκε να αποσυρθεί χάρη στη
γενναία άμυνα από τους Πετμεζαίους και τον Φωτάκο.[8]
Στους νεότερους χρόνους
καταστράφηκε πάλι από πυρκαγιά και ανοικοδομήθηκε το 1937, έχοντας τεθεί υπό
την αιγίδα του Βασιλέως Γεωργίου Β΄ που θεμελίωσε και τη νέα πτέρυγα. Το
Δεκέμβριο του 1943 τα
Ναζιστικά στρατεύματα λεηλάτησαν το μοναστήρι και εκτέλεσαν 16 άτομα,
επισκέπτες, υποτακτικούς αλλά και μοναχούς. Ακόμη εννέα μοναχοί εκτελέστηκαν
στη θέση Ψηλός Σταυρός. Τα εναπομείναντα κελιά από την πυρκαγιά του 1934, πυρπολήθηκαν. Μετά
τον πόλεμο ανεγέρθηκαν νέα κτίρια.
Σπήλαιο Κρυονερίδας Χανίων
 |
| Σπήλαιο Κρυονερίδας, Χανιά |
Το σπήλαιο της Κρυονερίδας
βρίσκεται στη χαράδρα Λαγγός του νομού Χανίων σε υψόμετρο 230m. Το σπήλαιο δεν
έχει ιδιαίτερη σπηλαιολογική αξία, αλλά έχει τεράστια ιστορική σημασία, καθώς
εδώ βρήκαν τραγικό θάνατο οι κάτοικοι του χωριού Βαφές το 1821. Η είσοδος του
σπηλαίου έχει πλάτος 1.8m και ύψος 1.5m. Αποτελείται από τέσσερις αίθουσες, εκ
των οποίων μεγαλύτερη είναι η πρώτη, ενώ στη δεύτερη υπάρχουν τα οστά των
θυμάτων της τουρκικής θηριωδίας. Στη τελευταία αίθουσα υπάρχει πηγή με νερό,
από το οποίο πήρε και το όνομα του το σπήλαιο.
Εδώ τον Αύγουστο του 1821, 130 άμαχοι
κάτοικοι του Βαφέ βρήκαν καταφύγιο από τους Τούρκους που τους κυνηγούσαν.
Λέγεται ότι, όταν κάποια στιγμή κάποιοι Τούρκοι πλησίασαν κοντά, ακούστηκε από
το σπήλαιο το κλάμα ενός μωρού. Έτσι οι Τούρκοι αντιλήφθηκαν που βρίσκονται και
προσπάθησαν να μπουν. Όμως, η σπηλιά έχει στενή είσοδο και μόνον ένας άντρας
χωρά να μπει τη φορά και αυτός έρποντας. Έτσι, οι πρώτοι Τούρκοι σκοτώθηκαν από
τα γυναικόπαιδα, που λυσσαλέα και χωρίς όπλα σκότωναν τους εισβολείς. Μην
έχοντας άλλη επιλογή, οι Τούρκοι εξόντωσαν με τον ίδιο τρόπο που εξολόθρευσαν
τους χριστιανούς στο σπήλαιο του Μελιδονίου. Μάζεψαν δηλαδή κλαδιά και ξύλα
στην είσοδο του σπηλαίου, άναψαν φωτιά και οι πολιορκούμενοι πέθαναν από
ασφυξία, ενώ μόνον εφτά από αυτούς επέζησαν.
Σπήλαιο Κύκλωπα Πολύφημου
 |
| Σπήλαιο Κύκλωπα Πολύφημου, Κομοτηνή |
Στο
νομό Ροδόπης, περίπου 30χλμ. νότια της Κομοτηνής, στο όρος Ίσμαρος, βρίσκεται
το σπήλαιο της Μαρώνειας, πλούσιο σε σταλακτιτικό και σταλαγμιτικό διάκοσμο. Η
αναφορά στους Κίκονες και το Μάρωνα, ιερέα του Απόλλωνα στην πόλη Ίσμαρο, στην
Οδύσσεια, οδήγησαν στη σύνδεση του σπηλαίου με το επεισόδιο της τύφλωσης του
κύκλωπα Πολυφήμου από τον Οδυσσέα (ι352-452) και στην ονομασία του ως σπήλαιο
του «Κύκλωπα» ή του «Πολυφήμου».
Παρουσιάζει
επιμήκη μορφή με κατεύθυνση Βορρά-Νότο, έχει συνολικό μήκος περίπου 350μ., ενώ
το πλάτος του κυμαίνεται μεταξύ 15 και 50μ. Υπάρχουν δύο φυσικά ανοίγματα
εισόδου και πολλές αίθουσες. Η πρώτη χρήση του σπηλαίου ανάγεται στη Νεότερη
Νεολιθική περίοδο και τους χρόνους της Πρώιμης Χαλκοκρατίας. Κατά την ύστερη
αρχαιότητα, όπως καταδεικνύουν τα άφθονα θραύσματα εμπορικών αμφορέων,
αποτέλεσε χώρο αποθήκευσης του κρασιού που παραγόταν στην περιοχή. Στους
βυζαντινούς χρόνους, στα τέλη του 12ου και στο 13ο αι. μ.Χ., υπάρχει μία
οργανωμένη εγκατάσταση, τουλάχιστον στις δύο μεγαλύτερες αίθουσες του, η οποία
πιθανότατα μεσολαβεί ανάμεσα στην εγκατάλειψη της παραλιακής Παληόχωρας και την
ίδρυση της νέας Μαρώνειας. Κατά τους ταραγμένους χρόνους των πρώτων εμφυλίων
πολέμων ανάμεσα στους Παλαιολόγους, εποχή που οι Καταλανοί επιδρομείς
λυμαίνονται τα θρακικά παράλια, το σπήλαιο προσέφερε καταφύγιο στους κατοίκους
της Μαρώνειας, χρήση που συνήθως είχαν τα σπήλαια κατά το Μεσαίωνα και τους
Νεότερους Χρόνους.
Οι
πρώτες ανασκαφικές έρευνες πραγματοποιήθηκαν κατά το 1969 και 1971 υπό την
επίβλεψη του Ευ. Τσιμπίδη-Πεντάζου. Από το 2006 και εξής ανασκάπτεται από την
Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας - Σπηλαιολογίας Β. Ελλάδος[9].
Σπήλαιο Μελιδονιού Ρεθύμνης
 |
| Σπήλαιο Μελιδονίου, Ρέθυμνο |
Το σπήλαιο του Μελιδονιού υπήρξε
σημαντικός σταθμός κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης. Πιο
συγκεκριμένα, τον Οκτώβριο του 1823, 340 γυναικόπαιδα και 30 άντρες από το
Μελιδόνι οχυρώθηκαν στο σπήλαιο για να αποφύγουν τον τούρκικο στρατό που
εγκαταστάθηκε στο χωριό τους, για να περάσει το χειμώνα. Όταν ο Χουσεΐν Μπέης πληροφορήθηκε
για την κρυψώνα τους, κύκλωσε το σπήλαιο και ζήτησε από τους κρητικούς να
παραδοθούν, εκείνοι όμως αρνήθηκαν.
Έως το Γενάρη του 1824, οι
Τούρκοι έκαναν πολλές αποτυχημένες εφόδους για να καταλάβουν το σπήλαιο. Έτσι,
αποφάσισαν να φράξουν με κλαδιά και άλλες εύφλεκτες ύλες την είσοδο του
Σπηλαίου και, στη συνέχεια, έβαλαν φωτιά. Όλα τα γυναικόπαιδα και οι πολεμιστές
βρήκαν τραγικό θάνατο από ασφυξία που προκάλεσε ο καπνός. Στη κεντρική αίθουσα
του σπηλαίου έχει τοποθετηθεί οστεοφυλάκιο, με τα κόκαλα των ηρώων, που θυμίζει
το δράμα του σπηλαίου του Μελιδονίου[10].
Σπήλαιο Μιλάτου Λασιθίου
 |
| Σπήλαιο Μιλάτου, Λασίθι |
Το
σπήλαιο της Μιλάτου είναι ένα από τα ιστορικότερα σπήλαια της Ελλάδος, καθώς σε
αυτό γράφτηκε μια ακόμη αιματοβαμμένη σελίδα στο βιβλίο της Κρητικής ιστορίας.
Είναι ένα μικρό σπήλαιο, με περιορισμένο σπηλαιοδιάκοσμο, αλλά τεράστια ιστορία
και μαγευτική θέα στα παράλια της Μιλάτου. Είναι γνωστό για την τραγωδία που
έλαβε χώρο τον Φεβρουάριο του 1823. Το χειμώνα του 1822-23, ο Χασάν Πασάς
κατάστρεψε και ερήμωσε το Οροπέδιο Λασιθίου. Έπειτα, επέδραμε στην περιοχή του Μιραμπέλλου και οι
κάτοικοι, προβλέποντας την καταστροφική του μανία, κατέφευγαν σε σπηλιές. Ένας
Τούρκος από τη Βουλισμένη, ο Τερζαλής ή Ντερές, πληροφόρησε τον Χασάν Πασά ότι
οι κάτοικοι είχαν καταφύγει στο σπήλαιο της Μιλάτου.
Η πολιορκία των Τούρκων άρχισε στις 3
Φεβρουαρίου 1823 και διήρκεσε πολλές μέρες. Οι πολιορκημένοι, περίπου 1000
άτομα, εκτός από τους Τούρκους, είχαν να αντιμετωπίσουν τη δίψα, την πείνα και
την οσμή από τα πτώματα των γέρων που πέθαιναν. Λένε επίσης, ότι 40 παιδιά
γεννήθηκαν στο σπήλαιο της μέρες της πολιορκίας. Στις 15 Φεβρουαρίου, οι
Τούρκοι άναψαν φωτιά στην είσοδο του σπηλαίου, με αποτέλεσμα να γεμίσει από
καπνούς. Δημιουργήθηκε αποπνικτική ατμόσφαιρα και οι πολιορκημένοι αναγκάστηκαν
σε έξοδο. Οι πρώτοι που βγήκαν ήταν οι πολεμιστές.
Οι Τούρκοι, παρά τις αρχικές
διαβεβαιώσεις του Χασάν Πασά, έσφαξαν 30 πολεμιστές και, τα γυναικόπαιδα
έντρομα άρχισαν να τρέχουν. Με σχοινιά και αλυσίδες έδεναν όσους έπιαναν και
τους οδηγούσαν στη Νεάπολη. Τις γυναίκες τις έδεναν μεταξύ τους με τις
πλεξούδες τους και η πιο όμορφη δώθηκε σκλάβα στον Πασά. Οι ηλικιωμένοι
μεταφέρθηκαν στη θέση Γραμπέλλες, όπου το ιππικό πέρασε και τους ποδοπάτησε με
τα άλογα. Τα κεφάλια τους τα έκοψαν και έστησαν με αυτά πυραμίδα σε ένα αλώνι,
την οποία επεδείκνυαν ως τρόπαιο. Όλα τα βρέφη σφαγιάστηκαν και οι μανάδες τους
πουλήθηκαν ως σκλάβες. Και οι 18 παπάδες που ήταν στο σπήλαιο σφαγιάστηκαν ή
κάηκαν ζωντανοί, αφού πρώτα τους έκοψαν τα 3 δάκτυλα με τα οποία έκαναν το
σταυρό τους. Αυτό ήταν το τέλος του δράματος του σπηλαίου της Μιλάτου[11].
Σπήλαιο Νταβέλη
Το
σπήλαιο Νταβέλη ή Σπήλαιο Αμώμων ή Σπηλιά της Πεντέλης βρίσκεται στη
νοτιοδυτική πλαγιά της Πεντέλης στην Αττική. Η σημερινή μορφή του οφείλεται
στην λατόμευση κατά την οποία προκλήθηκε κατάρρευση τμήματος της οροφής του
προϋπάρχοντος φυσικού εγκοίλου και η πλήρωσή του με υλικά εξόρυξης. Η ύπαρξη
στο βάθος του σπηλαίου μικρού τεχνητά διαμορφωμένου διαδρόμου που οδηγούσε σε
μικρή δεξαμενή υπόγειου ύδατος, υποδεικνύει και πιθανή λατρευτική χρήση του
χώρου κατά την αρχαιότητα.
Από
την πρώιμη βυζαντινή εποχή μαρτυρείται στο σπήλαιο η παρουσία ασκητών, που
διήρκεσε περί τα χίλια χρόνια. Με την ανέγερση στις αρχές του 11ου στην είσοδο
του σπηλαίου και των παρεκκλησίων του Αγίου Σπυρίδωνα και του Αγίου Νικολάου,
που σώζουν σημαντικές τοιχογραφίες του πρώτου μισού του 13ου αιώνα, ολοκληρώθηκε
η μορφή του ασκητηρίου. Σήμερα τα μνημεία έχουν αναστηλωθεί και συντηρηθεί και
οι τοιχογραφίες τους εκτίθενται στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών. Το σπήλαιο
συνδέθηκε με τον διαβόητο λήσταρχο Νταβέλη ο οποίος φέρεται να το
χρησιμοποιούσε ως ορμητήριο, χωρίς όμως κάτι τέτοιο να έχει αποδειχθεί ιστορικά[12].
Σπήλαιο Χαϊνόσπηλιος
 |
| Σπήλαιο Χαϊνόσπηλιος, Ηράκλειο |
Ο Χαϊνόσπηλιος βρίσκεται στη θέση
Συκιά, 200 μέτρα έξω από τον οικισμό Καμαράκι του νομού Ηρακλείου στην Κρήτη. Είναι
ένα μακρόστενο σπήλαιο με μορφή γαλαρίας που αποτελεί τμήμα της κοίτης παλαιού
υπόγειου ποταμού. Έχει μήκος 200 περίπου μέτρα ενώ υπάρχει και μια παράλληλη
γαλαρία μήκους 120 μέτρων, η οποία έχει πλούσιο διάκοσμο. Ο διάκοσμος στο
εσωτερικό του εντυπωσιάζει τον επισκέπτη. Ογκώδεις σταλαγμιτικές στήλες ύψους
πάνω από 6m, αλλά και πλήθος μικρών και μεγάλων σταλαγμιτών κοσμούν το σπήλαιο.
Σε όλο σχεδόν το μήκος της οροφής του σπηλαίου είναι έντονα τα σημάδια από τη
διαβρωτική δράση του νερού του αρχαίου ποταμού.
Το όνομά Χαϊνόσπηλιος το οφείλει στους
Χαΐνηδες, τους Κρητικούς δηλαδή επαναστάτες, που το χρησιμοποιούσαν ως
ορμητήριο τους (χάϊν στα Τούρκικα σημαίνει στασιαστής - ανυπότακτος).
Εκεί είχε το καταφύγιό του ο διάσημος χαΐνης Καπετάν Παλμέτης (1790-1834) από
το Καμαράκι, που υπήρξε φοβερός εξολοθρευτής Τούρκων αγάδων και χρησιμοποιούσε
τη σπηλιά ως κρησφύγετο. Ως καταφύγιο λειτούργησε και για τους κατοίκους της
περιοχής επί Τουρκοκρατίας.
Κατά τη Μεγάλη Κρητική Επανάσταση του
1866-69 είχε την έδρα της εκεί η Επαναστατική Επιτροπή, καθώς και η προσωρινή
κυβέρνηση της Κρήτης, που είχε οριστεί από την Γενική Συνέλευση των Κρητών το
Φεβρουάριο του 1867. Τον Δεκέμβριο του 1868 οι Τούρκοι έζωσαν το σπήλαιο για να
συλλάβουν τα μέλη της επιτροπής και να καταλάβουν το χωριό.Αιχμαλωτίστηκαν και
σκοτώθηκαν πολλοί, χωρίς όμως και να κατορθώσουν να καταλάβουν το χωριό. Για
άλλη μια φορά, στην περίοδο της Γερμανικής κατοχής ο Χαϊνόσπηλιος εξυπηρέτησε
την εθνική αντίσταση, όπως συνέβη με τα περισσότερα σπήλαια της Κρήτης[13].
Βιβλιογραφία
Ιστορία
του Ελληνικού Έθνους, τ.Ι, ΙΑ και ΙΒ, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1970.
Θεοχάρη
Δετοράκη, Ιστορία της Κρήτης, Ηράκλειο, 1990.
Διαδίκτυο
Ιστοσελίδα
του Υπουργείου Πολιτισμού (http://odysseus.culture.gr)
Ιστοσελίδα
του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού (www.ime.gr)
Ιστοσελίδες
διαφόρων σπηλαίων της χώρας
[1] Βιβή Βασιλοπούλου, Ο
Κόσμος των Σπηλαίων, τ.4 (Αρχαιολογία και Σπήλαια), Υπουργείο Πολιτισμού,
Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας, Αθήνα, 2000, σσ.6-7.
[2] Σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη του
Ερημίτη στο Ακρωτήρι Χανίων, σπήλαιο του Αγίου Ανδρέα του Ερημίτη στην
Ακαρνανία κ.α.
[3] Σπήλαιο Νταβέλη, Μέγα Σπήλαιο,
σπήλαιο Κεφαλαρίου Άργους κ.α.
[4] Ιστορία του Ελληνικού
Έθνους, τ.Ι, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1970, σσ.77-85. Ιστορία του Ελληνικού
Έθνους, τ.ΙΑ, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1970, σσ. 143-146.
[5] Ιστοσελίδα Υπουργείου Πολιτισμού:
http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=9924 (Σπήλαιο Μιλάτου). Ιστορία
του Ελληνικού Έθνους, τ.ΙΒ, εκδ. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1970, σ.343
[6] Βιβή Βασιλοπούλου, ο.π., σσ.12-13. Ιστορία του
Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΑ, ο.π., σ.274.
[7] Ιστοσελίδα υπουργείου Πολιτισμού:
http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=9906 (Σπήλαιο Αγίου Ανδρέα).
[8]Ιστορία του Ελληνικού
Έθνους, τ. ΙΒ, ο.π., σσ. 77, 139, 359.
Άρθρο για τη μονή Μεγάλου Σπηλαίου στη Wikipedia: http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%BF%CE%BD%CE%AE_%CE%9C%CE%B5%CE%B3%CE%AC%CE%BB%CE%BF%CF%85_%CE%A3%CF%80%CE%B7%CE%BB%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%85.
[9] Ιστοσελίδα υπουργείου Πολιτισμού:
http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=9934 (Σπήλαιο Κύκλωπα).
[10] Ιστορία του Ελληνικού
Έθνους, τ. ΙΒ, ο.π., σ.343. Εκπαιδευτική
Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τ.16 (Επιστήμες της Γης και του Διαστήματος), εκδ.
Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1994, σ.331. Θεοχάρη Δετοράκη, Ιστορία της Κρήτης, Ηράκλειο,
1990, σ.340.
[11] Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, ο.π., σ.331.
Θεοχάρη Δετοράκη, ο.π., σ.336.
[13] Θεοχάρη Δετοράκη, ο.π., σ.306.
